xoves, 28 de abril de 2016

REFLEXIÓN SOBRE LOS AMBIENTES PERSONALES DE APRENDIZAJE

Este artículo sirve como invitación a organizar tu propio Ambiente Personal de Aprendizaje (o PLE por sus siglas en inglés).


Un Ambiente Personal de Aprendizaje o PLE es un conjunto de recursos digitales o herramientas que tú utilizas para comunicarte con una red de personas. Gracias a un PLE, que no es más que una manera informal de aprender en el seno del paradigma del Conectivismo, puedes incorporar a tu estructura cognitiva conocimientos y contribuír al aprendizaje de otros, haciendo uso de la Web 2.0. o Web social. Estamos ante la posibilidad de compartir y crear el conocimiento colaborativo entre todas las personas de la Humanidad. Y lógicamente, tiene repercusiones directas en la práctica docente. Los y las docentes tenemos la obligación de dotar a nuestro alumnado de la estrategias, técnicas y herramientas que les posibiliten su crecimiento personal en la Web.


A continuación os voy a comentar qué herramientas utilizo en mi PLE, y qué uso hago de cada una de ellas:

1º Tengo mi propio blog profesional en blogspot, muy fácil de editar, vistoso y popular. Os recomiendo blogspot para los principiantes y que en un futuro queráis obtener beneficios por la publicidad, y para los más experimentados wordpress, ya que tiene opciones más complejos para editar un blog con casi las posibilidades de un portal web. Trato temáticas sobre mi trabajo como educador musical en un centro de educación musical.


2º Tengo varias cuentas en Twitter, concretamente es profesional mi cuenta @_mestreandres (no olvidéis el guión bajo del principio si me queréis seguir ya que mestreandres ya estaba pillado). Las redes sociales como facebook, o tuenti, son espacios para compartir con las personas que tú quieras, Sin duda Twiiter ofrece enormes ventajas cuando quieres ponerte en contacto con personas de tu mismo ámbito profesional. Te pueden aportar rápidamente información, recursos, y resolverte una duda en un tiempo record. De hecho mi twitter docente, por así decirlo es un compendio de contactos para mi red personal de aprendizaje.


3º No tienes (aunque puedes seguir haciéndolo pues nada te lo prohíbe) que estar buscando cada uno de los artículos, o enlaces con la información que te interese. Puedes poner a la Web a trabajar para ti. Y es muy fácil. Si te acojes a la subscripción RSS a blogs, con herramientas como Feedly. Te abres tu cuenta en Feedly y listo, los artículos de los blogs a los que te subscribes te llegan. Es una herramienta sencilla de uso y muy operativa, la recomiendo. También a quien te suscriba le llegarán tus artículos. Buscad el icono de compartir RSS y agregarme si os intereso.


4º Y cuando buscas la información, no tiene porque ser un consumo esporádico. Puedes utilizar marcadores como "favoritos" del navegador de Internet que tengas, pero puedes ir más allá. Lo cierto es que existen herramientas como Diigo que se instalan como complemento en tu barra de navegación de Mozzila Firefox y te da la opición de guardar tus enlaces. Puedes subrayar y añadir etiquetas a los documentos que guardas de la web y claro; puedes estudiar directamente en la Web con subrayadores y postits virtuales de Diigo. Muy útil si preparas oposiciones, una carrera, una tesis, un máster. Particularmente con Diigo puedo seleccionar enlaces a vídeos de canciones, y a recursos específicos para trabajar con mi alumnado de educación especial en el aula de música.


5º Para seleccionar información que puedes poner a disposición de los demás y que puedes recibir de otras personas, existe Pinterest. Es una herramienta que nos ayuda a la curación social de contenidos: un proceso de selección de contenidos bajo el prisma de tu propio sentido crítico. Las máquinas quieren, pero no pueden emular la capacidad crítica de una persona a la hora de seleccionar contenidos relevantes y verdaderos. Con Pinterest puedes compartir y subscribir Tableros de pines en los que mediante imágenes, puedes realizar una selección de recursos y enlaces en la Web. Aunque la curación de contenidos también se hace con las anteriores herramientas, ya que comprende la búsqueda y selección de la información para la construcción del conocimiento propio y ajeno. Tengo proyectado utilizar tableros de Pinterest para elaborar unidades didácticas por niveles para que mis alumnos y alumnas puedan elegir algunas actividades a realizar con el ordenador.


 6º Si lo que quieres es crear (para ello serás el moderador o dinamizador) o participar (solicitando al moderador tu inscripción) en una comunidad práctica entre iguales (CoP) o de aprendizaje entre alumnos/as (CA) , tienes que ponerte en contacto con personas con las que compartes un interés de aprendizaje o pasión. En el caso de los docentes, estas comunidades de práctica con docentes de áreas afines o de aprendizaje para su alumnado, pueden alojarse en las típicas redes sociales ordinarias como facebook, google+, o herramientas de mensajería instantánea como slack. También se pueden alojar en redes sociales educativas como SocialWire, desarrollada por el grupo de investigación de Carlos López Ardao en la que te puedes dar de alta con una cuenta coorporativa de la Xunta de Galicia tipo usuario@edu.xunta.es Concretamente en el grupo de facebook musicaeeducacion podré contar con el apoyo de mis compañeros y compañeras músicos y educadores musicales. Los profesores y profesoras del CEE Saladino Cortizo pertenecemos a una comunidad virtual de educación especial dirigida a las personas con autismo que se llama ARASACC y sería dentro de las redes sociales, una red profesional de docentes de educación espeicial.


7º Una vez perteneces, al menos, a una comunidad virtual de práctica o aprendizaje; dispones de una serie de aplicaciones que te permitirán, no solo compartir recursos, sino la elaboración colaborativa de nuevos contenidos y recursos. Puedes contar con herramientas como: las Wikis y las Suites ofimáticas en la nube. Ejemplos de Wikis son: WikiSpaces, Wikia, Google Sites; y funcionan como la famosa Wikipedia. Ejemplos de“Suites ofimáticas” son Google Docs, Microsoft Office Online; que son la alternativa on line de las Suites ofimáticas locales de tu ordenador. Las Wikis son sitios webs relacionados editados por múltiples personas. Las Suites ofimáticas en la nube están formadas por procesador de textos, editor de hojas de cálculo y editor de presentaciones. Son la solución on line a todos nuestros problemas de pérdida de archivos que además los puedes compartir y recuperar. Muy recomendable. De hecho, los profesores y profesoras del CEE Saladino Cortizo, llevamos muchos años compartiendo en Google Docs materiales específicos para el trabajo con nuestro alumnado. Tenemos paneles de comunicación, pictogramas, lenguaje de signos, fichas de lectoescritura, matemáticas, calendarios, trabajo manipulativo respecto a las actividades básicas de la vida diaria como comer, vestirse y otras necesidades básicas.


Os animo si lo queréis a crear vuestro propio Ambiente Personal de Aprendizaje, o mejor dicho, a haceros conscientes de cual es vuestro PLE de partida, y mejorarlo por uno más completo como el que os muestro en este artículo. Si soy docentes de la Consellería de Educación y Ordenación Universitaria de Galicia, os recomiendo el curso G1501038 - Ambientes persoais de aprendizaxe e redes sociais na educación. No sólo aprenderéis a gestionar vuestro propio PLE, sino que conoceréis a profesores y profesoras de vuestro mismo ámbito con los que crear una basta red de contactos que os ayudarán y a los que ayudarás a aprender y a formaros durante toda la vida, lo que ya Comenius acuñó como aprendizaje para toda la vida.




luns, 25 de abril de 2016

PROPOSTA COEDUCATIVA DE UNIDADE DIDÁCTICA DE EDUCACIÓN MUSICAL

Co gallo das letras galegas, neste artigo do blogue quero facervos unha proposta resumida de unidade didáctica coeducativa para traballar a Semana das Letras Galegas nun centro de educación especial, pero que pode ser adaptada (incrementando o nivel dos contidos) para 3º, 4º, 5º e 6º curso de Primaria, e tamén traballar na ESO.

1. PROPOSTA COEDUCATIVA DE UNIDADE DIDÁCTICA DE EDUCACIÓN MUSICAL.
UNIDADE Nº 8. A MÚSICA PROPIA DA CULTURA GALEGA CO GALLO DAS LETRAS GALEGAS DENDE UNHA PERSPECTIVA DE XÉNERO FEMININISTA.
Por Andrés Santamaría Alonso. Mestre de música no CEE Saladino Cortizo.

2. ETAPA/CICLO EDUCATIVO Á QUE VAI DIRIXIDA; OU, NO SEU CASO, PERFIL DO ALUMNADO.
Inicio
Alumnado do 2º ciclo do CEE Saladino Cortizo (12 a 16 anos), concretamente con menor afectación intelectual dos grupos 2º “X” (3 varóns e 3 mulleres) e 2º “Y” (4 varóns e 3 mulleres), titorizados por unha especialista en Pedagoxía Terapéutica e que reciben dúas sesións de música á semana. Son adolescentes con intereses propios da súa idade coa disincronía dunha competencia curricular de primaria debido a que presentan necesidades educativas especias derivadas de discapacidade  cognitiva leve ou border-line, que escolarizados na E.S.O, reciben en música sendas Adaptacións Curriculares Significativas que teñen o referente no 1º, 2º ou 3º curso do Decreto 105/2014, de currículo de educación primaria de Galicia.

3.OBXECTIVO/S DA ACTIVIDADE/DINÁMICA
Obxectivo xeral. Coeducar dende a perspectiva feminista de xénero; a través da música galega: tradicional, de autora ou en lingua galega; para descubrir estereotipos, roles e mitos sexistas e salientando a galegas senlleiras.
Obxectivos específicos.
a) Reproducir coreografías sinxelas de muiñeiras asumindo indistintamente o rol propio ou alleo de xénero masculino ou feminino na danza.
b) Reproducir letras de cancións da tradición popular galega, poemas musicalizados de poetisas galegas e de cantantes galegas.
c) Reproducir ritmos sinxelos presentes nas cancións propias da cultura galega.
d) Entoar melodías de cancións tradicionais, poemas e cantantes de Galicia.
e) Concienciar sobre os roles e estereotipos sexistas presentes en cancións galegas.
f) Criticar mitos do amor romántico presentes en letras de cancións galegas.
g) Reproducir melodías de cancións galegas en instrumentos musicais diversos.
h) Identificar intérpretes femininas senlleiras de instrumentos tradicionais galegos.
i) Recoñecer o papel de mulleres senlleiras na nosa música de Galicia.

4.CONTIDOS 
Contidos en relación á educación na igualdade de mulleres e homes.
a) Estereotipos de xénero: Identificación de prexuizos e estereotipos de xénero presentes nas letras de cancións. Discusión sobre os estereotipos de xénero.
b) Corresponsabilidade e posta en valor do doméstico e coidado: A separación de tarefas en propias de homes e mulleres na letra do canto de berce “O meniño está no berce, quen lle vai a dar as papas (BIS). Túa nai estache na misa e teu pai estache coas vacas (BIS) Ai lalalalalalelo Ai lalalalalalalalala”.
c) O xogo e orientación profesional. Visibilización da ruptura dos roles profesionais de intérpretes de música galega coma no caso das mulleres gaiteiras.
d) Visibilización das mulleres no distintos ámbitos de coñecemento. A figura de Rosalía de Castro no Rexurdimento e no inicio da revolución feminista. Mulleres que destacan na música galega como cantantes ou gaiteiras.
e) Linguaxe e imaxes non sexistas. Exisencia de utilización de linguaxe non sexista na aula. Rexeitamento das imaxes sexistas.
f) Erradicación do sexismo na aula e espazos comúns. Respecto e igualdade no trato de mozas e mozos. A aula de música: espazo común para todas e todos.
g) Resolución pacífica de conflitos. A socialización nas actividades grupais de baile, canto e práctica instrumental. Uso do diálogo na resolución de conflitos.
h) O mito do amor romántico e as relacións de parella en igualdade. Discusión para desmontar mitos de amor romántico presentes en cancións galegas.
i) Os micromachismos e novos modelos de masculinidade. Asunción indistinta na muiñeira de roles de xénero asignados ao propio sexo e ao contrario.
j) Mitos e realidades arredor da violencia de xénero. Abordaxe da letra da canción “Túa nai e meiga, teu pai un mal home” para desmontar mitos arredor da violencia de xénero e detectar posibles situacións de violencia sufridas no fogar.
k) Traballo co distintos medios de comunicación audiovisuais. Emprego das TIC para achegar, ao alumnado, os contidos en vídeo, en Presentación ou cancións de pictogramas de ARASACC.

Breve resumo doutros contidos propios da educación musical.
Contidos conceptuais: conceptos, feitos e principios. Repertorio de baile tradicional galego: muiñeiras e valseiros. Repertorio de música galega de orixe popular, de autora ou autor. Poemas en lingua galega musicalizados. O folck-rock galego. O Hino do Celta de Vigo como manifestación musical en lingua galega.
Contidos procedimentais: técnicas e estratexias.
Realización de pasos básicos de baile galego en coreografías adatadas. Seguemento de musicogramas asociando cada frase musical a pasos de baile. Lectura de letras de cancións empregando estratexias de comunicación aumentativa: pictogramas, linguaxe de signos, musicogramas, presentacións e vídeos. Aplicación dos rudimentos da técnica vogal ao canto de cancións en lingua galega. Exploración de elementos rítimcos e melódicos con prosodia rítmica. Interpretación, con percusión e teclados, de fragmentos e/ou pezas galegas. Improvisación musical sobre instrumentos e sonoridades típicamente galegas.
Contidos actitudinais: actitudes, valores e normas.
Reflexión crítica sobre a primacía do xeito de baile masculino sobre o feminino. Desfrute da asunción de roles de xénero alleos como xogos de roles e dramatización. Discusión dos prexuizos e estereotipos sexistas que transmiten as cancións. Concienciación dos mitos do amor romántico presentes en letras de cancións. Valoración das aportacións da música tradicional galega á música actual: no folck-rock, en cancións de autora, en musicalizacións de poemas da literatura galega e nos instrumentos empregados no folk galego. Valoración da influencia da música tradicional no Hino do Celta de Vigo.

5.DESENVOLVEMENTO/DESCRICIÓN (describir a metodoloxía, é dicir, como se desenvolve a actividade/dinámica).
En cada sesión estableceranse tres momentos: un de baile, outro de canto e un último de interpretación instrumental.

Momento de baile galego: Tras o seguemento de musicogramas e a asociación de música-pasos de baile, realizarase a coreografía adaptada da Muiñeira de Chantada (ABCABCABC), Jota e muiñeira de Silvela e/ou Valseiro e Muiñeira doCaurel  (ABABCDCDCDCDCD). Aprenderase o xeito propio de levantar máis os brazos os homes que as mulleres, o agarre de parellas do home na cintura e muller no ombreiro, e guía un bailador. Logo propoñerase ao alumnado o xogo de facer parellas mixtas ou non, nas que as persoas poidan actuar como bailadores ou bailadoras independentemente do sexo, ata que todo o mundo baile como persoas do sexo contrario.

Momento de canto: Logo de breves exercicios de técnica vogal, aprenderánse unha ou dúas cancións en cada sesión, de maneira que todas se traballen ao longo da unidade didáctca. Empregarase a lectura de imaxes, a lingua de signos e a lectura como medios para acceder á memorización de parte ou a totalidade das letras, apoiada de presentacións con pictogramas ou vídeos de cancións en pictogramas.
Cada canción poderá dar lugar a un debate posterior. O canto de berce: “O meniño está no berce” dara pé a distucir a corresponsabilidade das tarefas domésticas. A canción basada no poema Adios Ríos adiós fontesen versión tradicional ou en versión folk-Rock do grupo Astarot de Cangas, axudará a visibilizar á figura literaria da senlleira Rosalía de Castro. Cancións populares como A Saia de Carolina ou de autora como Túa nai é meiga dasenlleira Uxía Domínguez, ou o Hino do Celta (o fútbol non é necesariamente cousa de homes), servirán para o debate encamiñado a desmontar estereotipos de xénero. Poemas musicalizados como Quen puidera namorala ou Lela en versión tradicional ou Folk-Rock servirán para desmontar estereotipos de xénero, e tratar o mito do amor romántico e as relacións de parella en igualdade, podendo facer contracancións en crave feminina. Túa nai é meiga, pode introducir o debate sobre mitos e realidades arredor da violencia de xénero.


Momento de interpretación: O alumnado interpretará sinxelas partituras en sonocores de fragmentos das cancións anteriores en teclados ou improvisará con instrumentos de percusión sobre a audición das pezas anteriores. Visibilizarase o papel de mulleres gateiras mediante o debate e visionado de vídeos das senlleiras: Susana Seivane, Magoia Bodega ou Cristina Pato.

6.MATERIAIS NECESARIOS para a súa realización.
A aula de música, as cancións en Pictogramas de ARASACC, vídeo e/ou Presentación; instrumentos de percusión similares aos datradición galega (bombo, caixa, pandeiros, pandeiretas), teclados en timbre de gaita, violín, frauta ou acordeón, ordenador de aula (preferentemente con pizarra dixital).

7.TEMPO ESTIMADO de realización.
Un total de 8 sesións nun mes, do 25 de abril a 22 de maio (dúas por semana). Aínda que o currículo de Primaria establece unha sóa hora de música á semana, o noso centro de educación especial pode, en virtude das adaptacións curriculares que se fai por cada alumno, modificar todos os elementos do currículo, o que permite que algún grupos reciban dúas sesións de música á semana.

8. RESULTADOS ESPERADOS.
Ademáis dos evidentes resultados musicoterapéuticos esperados: mellora da psicomotricidade global mediante o baile galego, a mellora da linguaxe mediante o canto, e a mellora da psicomotricidade fina na interpretación instrumental; coa aprendizaxe de muiñeiras, cancións e partituras de música galega; espérase acadar unha sensibilización  respecto á: valorar a Rosalía de Castro como fundadora do Rexurdimento e principal persoa que loitou polo noso idioma facendo achegas importantes á recuperación da nosa cultura, ao tempo que co seu celme foi precursora do feminismo en Galicia; identificar determinados aspectos sexistas no baile galego (diferenciación do baile por sexos onde o bailador un home manda), identificar estereotipos de xénero nas letras das cancións galegas tradicionais ou de autora, para (dende o respecto polo tradicional presente na cultura galega), desmitificar o amor romántico e salientar ás mulleres cantantes e gaiteiras.

9. CONCLUSIÓN.
En resumo, con esta tarefa pretendo describir resumidamente as modificacións que dende unha perspectiva coeducativa, realizarei á unidade 8 da miña programación.

luns, 11 de abril de 2016

A VIOLENCIA DE XÉNERO NA ADOLESCENCIA.

   
     No artigo de hoxe quero facer unha reflexión sobre a violencia de xénero na adolescencia. Como pai dunha nena de 2 anos e como educador musical de adolescentes, estou moi preocupado polo tema, xa que os medios adoitan a crear alarma social no incremento das actitudes machistas.



     Déixovos unha ligazón a un artigo que me resultou interesante do que fago un comentario crítico. Non dubidedes en darme a vosa opinión na caixa de comentarios do artigo.

            Ligazón:

         
COMENTARIO:
      
        Como mestre de música de adolescentes con discapacidade intelectual, veño observando conductas sexistas nalgúns mozos (xestos obscenos explícitos), que mozas semellan non só velo como algo normal, senon que incluso o agradecen. Por iso quixen traer a colación o tema da violencia machista na adolescencia.
         
          O titular da nova resulta se cabe pretencioso cun sesgo sensacionalista, xa que asegura que a violencia de xénero entre adolescentes creceu un determinado porcentaxe con decimais. A realidade non é outra que a “Junta de Andalucia” atendeu en 2015 a 129 vítimas de violencia de xénero, un 37,2% máis que no ano anterior 2014. Pregúntome os milleiros de vítimas que quedarán por atender.

      
        Dende o punto de vista científico, 22 mozas (vítimas) e 6 mozos (agresores), son unha mostra insuficiente. Sería preciso un sondeo amplio de adolescentes de diferentes clases socias e etnias (polo carácter transversal e universal de violencia machista). Non obstante, a nova recolle estereotipos dos roles de xénero moi extendidos na aínda sociedade patriarcal e androcéntrica na que vivimos. Da muller, que ama con sufrimento a un líder chulo, co que mantén prácticas sexuais non desexadas por amor, e que admite que a controle. Do “home” que non é machista, pero… Pero creen que ás mulleres lle impresionan o diñeiro e o poder, que os celos son signos de amor, e que por levar certas prendas son facilonas.

           Penso que moita culpa teñen desta situación, os contos de fadas (mozas rescatadas por príncipes), a publicidade (sexista), e como non a televisión (transmisora de prexuizos de toda clase). Tamén o proceso de socialización diferencial de xénero no que moitas veces familia e escola interveñen.

Ante isto, a solución é: a educación, apoiada por políticas activas; unida a unha concienciación da busca dun amor baseado: na liberdadae, no respecto, na relación simétrica de parella, e na igualdade; onde ambas persoas crezan en plenitude.

venres, 8 de abril de 2016

APLICACIONES DIDÁCTICAS DE LA CURACIÓN DE CONTENIDOS CON PINTEREST.

  • Búsqueda de la información. Lo haremos en navegadores, o en la llegada de información a través de tus contactos en twitter, facebook, DiigoPinterest , fuentes bibliográficas incluso, TV, radio, contactos personales...
  • Selección de la información. De manera crítica de la ingente información que nos interese, de la disponible en Internet, de lo que nos valdremos de Diigo, por ejemplo y otras herramientas de marcado como Pinterest .
  • Organización de la información. Se trata de crear una estructura a esa información seleccionada a fin de crear la forma del contenido a elaborar, que se puede hacer en Diigo y  en Pinterest .
  • Elaboración de los contenidos. Consiste en crear artículos, publicaciones, objetos en presentaciones, tamizadas por tu sentido crítico, experiencia y conocimientos. Donde has hecho tuya la información y la has transformado en conocimiento.
  • Publicación de contenidos. Conlleva todas la tareas de compartir la información, no sólo como artículos y blogs, sino también como wikis, ayudando a otras personas, dando a conocer la información que has elaborado.
La curación de contenidos es un concepto que proviene de la selección de obras por parte de críticos de arte (curation). Se define como una selección crítica y razonada de los contenidos en la web, y se caracteriza por ser una selección haciendo uso de la capacidad crítica de una persona en la que sólo el razonamiento humano puede mediar. Podemos soñar con la web semántica y con los potentes algoritmos que intentan emular el razonamiento humano, pero con la opinión experta y crítica del una persona no se compara. En las empresas hay personas dedicadas a un campo específico que se encargan de curar contenidos (selección crítica experta de contenidos) de un ámbito de su especialidad. Y como es una tarea compleja y ardua, nada mejor que una herramienta de curación de contenidos como Pinterest para ayudarnos. 




La curación de contenidos, a través de aplicaciones como Pinterest, nos ayudará sobre todo a organizar la información. Es su principal cometido. Podremos crear tablones de imágenes con enlaces a distintos sitios web bajo un tópico o tema común, por ejemplo: musicoterapia y hacer un tablón de 10 pines sobre el tema de la terapia musical (seleccionados siguiendo el propio sentido crítico). También podemos buscar y seleccionar información a través de esta herramienta de manera colaborativa y social, contando con la ayuda de las personas que invitemos, o ayudando a otros.



Pinterest es una herramienta de curación de contenidos muy completa y en idioma español. Nos permite organizar tablones de contenido utilizando imágenes que enlazan contenidos en la web. Lo bueno es que se puede invitar a otras personas a ayudarnos a curar contenidos (o ser nosotros los que colaboremos con otros), se pueden bloquear a quienes no nos interese, crear tablones públicos abiertos a todo el mundo, o secretos para quién nosotros deseemos hacer partícipes.

Entre las aplicaciones didácticas de Pinterest, que se me ocurren, destaco las siguientes: 
  • Crear entre todos un panel a modo de torbellino de ideas o brainstorming.
  • Proponer al alumnado un conjunto organizado de información básica para asimilar, previamente "curado" por el docente.
  • Proponer al alumnado un panel elaborado por el docente a modo de WebQuest o Búsqueda del tesoro.
  • Realizar una revisión bibliográfica en base al panel elaborado en grupo hetereogéneo.
  • Realizar una revisión bibliográfica en base al panel elaborado de manera grupal como actividad de desarrollo o en grupo homogéneo de ampliación para alumnos con altas capacidades.
  • Proponer a cualquier alumnado un panel con actividades de repaso y refuerzo.
  • Elaborar un panel en base a un interrogante socrático, para resolver una duda siguiendo el método científico.
  • Subir a un panel secreto, las entradas creadas por el alumno en un blog a modo de evaluación de un proyecto.
  • Crear un panel secreto que pueda contener preguntas para alojar un cuestionario de evaluación.

Pinterest, una herramienta que nos ayuda a modificar nuestra estructura cognitiva, y a volcarla en la Web. Como vemos, el Constructivismo ve muy ampliadas sus posibilidades en el Conectivismo: el nuevo paradigma educativo que nos proporcionan las TIC. El constructivismo que permite la construcción individual y colectiva de las estructuras cognitivas y esquemas mentales; mediante el trabajo individual, medidado o por proyectos. El Conectivismo amplia exponencialmente las posibilidades de construcción del propio conocimiento al ponerlo a disposición de toda la Humanidad. No sólo como consumidores del conocimiento, sino como creadores del mismo, y con las personas de cualquier parte del mundo. El camino hacia la sociedad del conocimiento, más allá de la sociedad de la información está abierto; quién quiera está invitado a conducir su aprendizaje y  a transitar por él.